Nowe procedury postępowań restrukturyzacyjnych z jednej strony umożliwią efektywną restrukturyzację, a z drugiej strony – zapewnią ochronę wierzycieli. Postępowanie restrukturyzacyjne będzie obejmować w zależności od stopnia zagrożenia firmy bankructwem:
1) postępowanie o zatwierdzenie układu (pozwala na porozumienie z wierzycielami bez nagłaśniania problemu),
2) przyspieszone postępowanie układowe (do zawarcia układu będzie można dochodzić na zgromadzeniu wierzycieli),
3) postępowania układowe (przeznaczone dla tych przedsiębiorców, którzy są na skraju niewypłacalności lub już są niewypłacalni),
4) postępowanie sanacyjne (następuje restrukturyzacja zobowiązań, a dłużnik ma ograniczone możliwości zarządzania swoim majątkiem).
Zgodnie z nowymi przepisami dłużnik nie będzie miał możliwości wyboru między przyspieszonym postępowaniem układowym a „zwykłym” postępowaniem układowym (decydujące będzie kryterium poziomu wierzytelności spornych – 15 % ogólnej sumy wierzytelności, art. 3 p.r.).
UKŁAD CZĘŚCIOWY
Ustawa wprowadza również instytucję układu częściowego. O dalszym losie dłużnika najczęściej decydują najwięksi wierzyciele. Jeśli uda się porozumieć z nimi, to firma ma szanse normalnie funkcjonować. Na takie porozumienie, bez uruchamiania całej procedury ze wszystkimi wierzycielami, pozwala właśnie układ częściowy.
Układ częściowy będzie mógł być przyjęty i zatwierdzony wyłącznie w postępowaniu o zatwierdzenie układu albo w przyspieszonym postępowaniu układowym (art. 176 ust. 1 p.r.). Zawarcie układu częściowego jest niedopuszczalne w postępowaniu układowym oraz w postępowaniu sanacyjnym, z uwagi na większy zakres ochrony dłużnika przed wierzycielami i to również wierzycielami nie objętymi układem z mocy prawa (np. zawieszenie wszystkich postępowań egzekucyjnych wskutek otwarcia postępowania sanacyjnego).
Głównymi etapami postępowania o zawarcie układu częściowego, odróżniającymi to postępowanie od postępowania zmierzającego do zawarcia układu ze wszystkimi wierzycielami, będą:
- a) wyodrębnienie wierzycieli objętych układem częściowym;
- b) badanie przez sąd zgodności z prawem kryteriów wyodrębnienia wierzycieli objętych układem częściowym;
- c) głosowanie nad układem wyłącznie przez wierzycieli objętych układem częściowym.
W szczególności wierzycielami objętymi układem częściowym mogą być:
- a) wierzyciele finansujący działalność dłużnika poprzez udzielone kredyty, pożyczki i innego rodzaju podobne instrumenty finansowe;
- b) wierzyciele będący stronami umów o zasadniczym znaczeniu dla funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika, w szczególności dostawcy zasadniczych materiałów, leasingodawcy majątku niezbędnego dla działalności prowadzonej przez dłużnika, zleceniodawcy prac, których wykonanie przez dłużnika istotnie wpłynie na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa;
- c) wierzyciele, których wierzytelności zabezpieczone są hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską na przedmiotach i prawach niezbędnych do prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika;
- d) wierzyciele posiadający największe wierzytelności według określonej sumy.
Propozycje układowe mogą obejmować takie same sposoby restrukturyzacji zobowiązań dłużnika jak w przypadku układu zawieranego ze wszystkimi wierzycielami z dwoma zastrzeżeniami.
Po pierwsze, propozycje układowe nie mogą przewidywać, dla wierzycieli objętych układem częściowym, korzyści, które zmniejszają możliwość zaspokojenia wierzytelności nieobjętych układem (art. 177 ust. 1 p.r.).
Po drugie, projekt przewiduje również odmienne uregulowanie pozycji prawnej objętych układem częściowym wierzycieli, których wierzytelności są zabezpieczone zabezpieczeniami rzeczowymi. Jeżeli skierowane do takiego wierzyciela propozycje układowe będą przewidywały pełne zaspokojenie jego wierzytelności na zasadach, które były przewidziane w umowie będącej podstawą ustanowienia zabezpieczenia, nawet jeżeli umowa ta została skutecznie rozwiązana lub wygasła, albo będą przewidywały zaspokojenie wierzyciela w stopniu porównywalnym z tym, jakiego mógł się spodziewać w razie dochodzenia należności z przedmiotu zabezpieczenia, do objęcia wierzytelności układem nie będzie konieczna zgoda takiego wierzyciela (art. 175 p.r.).
NADZORCA UKŁADU
Ustawa wprowadza nową instytucję nadzorcy układu, który po uprawomocnieniu się postanowienia o zatwierdzeniu układu będzie nadzorował wykonywanie przez dłużnika planu restrukturyzacyjnego oraz wykonywanie układu (art. 164 p.r.). Regulacja ta ma zagwarantować wierzycielom możliwość uzyskiwania okresowych informacji na temat stanu wykonywania planu restrukturyzacyjnego oraz wykonywania układu. Informacje te mają z kolei zasadnicze znaczenie dla możliwości realizowania przez wierzycieli uprawnienia do złożenia wniosku o zmianę układu (na podstawie art. 166 p.r.) lub o jego uchylenie (na podstawie art. 170 p.r.).
SPRZEDAŻ FIRMY
Ustawa umożliwia również sprzedaż firmy w upadłości, to sytuacja, gdzie przedsiębiorca znajduje chętnego na firmę, zawiera z nim wstępną umowę, a sąd, ogłaszając upadłość, zatwierdza sprzedaż. Dzięki temu w jednym dniu jest dokonana transakcję sprzedaży i ogłoszenie upadłości. Rynek nie jest zaniepokojony, przedsiębiorstwo normalnie działa pod rządami nowego nabywcy, a syndyk w upadłości zajmuje się już tylko podzieleniem otrzymanych pieniędzy.
INNE NOWE REGULACJE
Nowe przepisy wprowadzą dodatkowe gwarancje poszanowania praw wierzycieli na każdym etapie postępowania restrukturyzacyjnego. W myśl ustawy wierzyciele będą mieli wpływ na przebieg postępowania. Będą mogli m.in. domagać się zwołania rady wierzycieli przez sędziego-komisarza.
Ponadto ustawa tworzy Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości. Rejestr będzie m.in. zawierał wyszukiwarkę prowadzonych spraw upadłościowych, wzorów pism i formularzy wymaganych w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego. Administratorem systemu będzie Minister Sprawiedliwości. Rejestr zacznie funkcjonować po 1 lutym 2018 r.
Krótki opis nowych postępowań restrukturyzacyjnych:
Ad. 1 Postępowanie o zatwierdzenie układu
Procedura postępowania o zatwierdzenie układu jest przewidziana dla przedsiębiorców, którzy nie wypełniają ustawowych przesłanek niewypłacalności, ale posiadających uzasadnione przekonanie o możliwych problemach finansowych w niedalekiej przyszłości.
Jest to postępowanie najbardziej odformalizowane. Postępowanie to można wdrożyć jedynie, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności. Dłużnik samodzielnie zbiera głosy wierzycieli (pisemnie, na specjalnej karcie do głosowania) w celu doprowadzenia do zawarcia układu. Układ zostaje zawarty, gdy za układem opowie się większość wierzycieli mających co najmniej 2/3 sumy wierzytelności
Ad. 2 Przyśpieszone postępowanie układowe
W przyspieszonym postępowaniu układowym, po jego otwarciu, postępowania egzekucyjne będą zawieszone z mocy prawa, a dokonane zajęcia rachunku bankowego będą mogły być uchylone na mocy postanowienia sędziego-komisarza. Takich możliwości nie będzie w postępowaniu o zatwierdzenie układu.
Dzięki temu dłużnik uzyska natychmiastową ochronę sądową przed egzekucjami prowadzonymi przez część wierzycieli sprzeciwiających się propozycjom układowym.
Podstawowe regulacje w przyspieszonym postępowaniu układowym będą analogiczne, jak w obecnie obowiązującej procedurze prawa upadłościowego dotyczącej wstępnego zgromadzenia wierzycieli.
Skutkiem otwarcia przyśpieszonego postępowania układowego będzie to, iż postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa układem, wszczęte przed otwarciem przyspieszonego postępowania układowego, ulegać będzie zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania. Co istotne z punktu widzenia organów i stron postępowania, nie będzie konieczności wydawania w tym zakresie odrębnego postanowienia. Organy egzekucyjne wyłącznie na podstawie samego postanowienia o otwarciu przyspieszonego postępowania układowego winny powstrzymać się od kontynuowania egzekucji. Jednakże, jak wskazuje praktyka, organy egzekucyjne nie zawsze tak robią w sytuacji, gdy nie posiadają orzeczenia dotyczącego ich konkretnego postępowania egzekucyjnego. Z powodu takiej nieprawidłowej praktyki organów egzekucyjnych wprowadzono regulację, że na wniosek dłużnika lub nadzorcy sądowego sędzia-komisarz postanowieniem stwierdzi zawieszenie postępowania egzekucyjnego. Postanowienie to będzie podlegało doręczeniu również organowi egzekucyjnemu (art. 265 ust. 1 p.r.).
Sędzia-komisarz na wniosek dłużnika lub nadzorcy sądowego będzie mógł uchylić zajęcia dokonane przed otwarciem przyspieszonego postępowania układowego w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym dotyczącym wierzytelności objętej z mocy prawa układem, jeżeli będzie to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Podkreślić należy, że decyzja w tym zakresie nie powinna być automatyczna, lecz będzie wynikała z określonych okoliczności (art. 265 ust. 2 p.r.).
Wierzyciel posiadający wierzytelność zabezpieczoną na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską będzie mógł w toku przyspieszonego postępowania układowego prowadzić egzekucję wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia. Będzie to istotna zmiana w porównaniu z obecnym stanem prawnym, w którym wierzyciel posiadający na przykład zabezpieczenie w postaci hipoteki nie kierował egzekucji do nieruchomości, lecz do środków zgromadzonych na rachunku bankowym (nie objętych żadnym zabezpieczeniem). W efekcie postawa wierzyciela posiadającego zabezpieczenie rzeczowego w istocie warunkowała dalsze prowadzenia przedsiębiorstwa przez dłużnika. W ten sposób wierzyciel rzeczowy uzyskiwał nadmiernie uprzywilejowaną pozycję w porównaniu do posiadanego zabezpieczenia. Istota zabezpieczeń rzeczowych i ich zasadne uprzywilejowanie w systemie prawnym nie powinny być podstawą do nadmiernego rozszerzania uprawnień kosztem pozostałych uczestników postępowania – w tym wypadku kosztem nie tylko dłużnika, ale również pozostałych wierzycieli, dla których z możliwością dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika bezpośrednio związana jest szansa na uzyskanie większego zaspokojenia (art. 266 p.r.).
Sędzia-komisarz na wniosek dłużnika lub nadzorcy sądowego będzie mógł zawiesić postępowania egzekucyjne co do wierzytelności nieobjętych z mocy prawa układem, jeżeli egzekucję skierowano do przedmiotu zabezpieczenia niezbędnego do prowadzenia przedsiębiorstwa.
Zasadą będzie, że otwierając przyspieszone postępowanie układowe dłużnik zachowa zarząd własny. Jednakże w szczególnych okolicznościach zarząd ten może mu zostać odebrany, gdy na skutek naruszenia prawa w zakresie sprawowania zarządu dojdzie do pokrzywdzenia wierzycieli lub pojawią się inne okoliczności uzasadniające wątpliwości co do rzetelności dłużnika. W porównaniu z obecnym stanem prawnym podstawy odebrania zarządu własnego zostaną istotnie zawężone, ograniczając sytuacje, w których możliwa będzie taka decyzja sądu. Ponadto na takie postanowienie będzie zgodnie z art. 248 p.r. przysługiwać zażalenie dłużnikowi.
Ad. 3 Postępowanie układowe
Postępowanie układowe nie będzie dostępne dla dłużników, których suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem, gdyż wówczas nieuczciwi dłużnicy mogliby wykorzystywać dłuższe postępowanie układowe wyłącznie w celu pokrzywdzenia wierzycieli poprzez uniemożliwienia im prowadzenia egzekucji. Uczciwemu dłużnikowi w każdej sytuacji powinno zależeć na tym, aby postępowanie zmierzające do zawarcia układu z wierzycielami trwało jak najkrócej. Jeżeli więc nie będzie przeszkód prawnych do otwarcia przyspieszonego postępowania układowego, wykluczona będzie możliwość korzystania z postępowania układowego, które z założenia trwa dłużej.
Postępowanie w przedmiocie otwarcia postępowania układowego może rodzić potrzebę zabezpieczenia majątku dłużnika do czasu wydania postanowienia. Z tego względu przewiduje się możliwość ustanowienia zabezpieczenia poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego, do którego stosować się będzie odpowiednio przepisy o nadzorcy sądowym, a także możliwość zawieszenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem oraz uchylenia zajęcia rachunków bankowych, jeżeli będzie to niezbędne dla osiągnięcia celów postępowania układowego (art. 271 p.r.).
Uchylenie zajęć rachunków bankowych może rodzić ryzyko pokrzywdzenia wierzycieli. Z tego względu zasadne jest wprowadzenie regulacji, że wszystkie dyspozycje dłużnika (nie tylko przekraczające zwykły zarząd) dotyczące środków na rachunku bankowym, którego zajęcie uchylono, będą wymagały zgody tymczasowego nadzorcy sądowego (art. 271 ust. 3 p.r.).
Ad. 4 Postępowanie sanacyjne
Postępowanie sanacyjne wdraża się w przypadku braku możliwości zastosowania innych, wyżej wymienionych postępowań restrukturyzacyjnych (przede wszystkim z uwagi na brak zgody wierzycieli co do zawarcia układu).
Postępowanie sanacyjne poprzez możliwość zastosowania wyjątkowych instrumentów prawnych (możliwość odstąpienia od niekorzystnych dla dłużnika umów, możliwość dostosowania poziomu zatrudnienia do potrzeb z wykorzystaniem uprawnień przysługujących dotychczas wyłączenie syndykowi oraz możliwość sprzedaży zbędnych składników majątkowych ze skutkiem sprzedaży egzekucyjnej) umożliwi istotną poprawę sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa na tyle, że będzie możliwe wykonanie zaproponowanego układu lub możliwe będzie zaproponowanie wierzycielom bardziej korzystnych propozycji układowych (art. 283 p.r.).
W postępowaniu sanacyjnym wszystkie postępowania egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej, wszczęte przed otwarciem postępowania sanacyjnego, będą ulegały zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania (art. 312 ust. 1 p.r.).
Po otwarciu postępowania sanacyjnego niedopuszczalne będzie prowadzenie egzekucji ani wierzytelności wyłączonych z układu, ani też wierzytelności powstałych po otwarciu postępowania. Tego typu regulacja nie ogranicza obowiązku spełnienia przez zarządcę świadczenia stwierdzonego tytułem egzekucyjnym. W przypadku zaniechania w tym względzie, sędzia-komisarz będzie mógł nakazać zarządcy określone zachowanie, a w ostateczności zasadne będzie skorzystanie ze środków dyscyplinujących. Dopuszczalne będzie natomiast prowadzenie egzekucji świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę żywiciela albo rozstrój zdrowia oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę (art. 213 ust. 4 i 5 p.r.).
autor opracowania: Kancelaria Prawna Pawlak i Partnerzy
